gizakia, artea, euskara

edo artixta oteitzazale bat hizkuntzalariei kaka ematen

(aldez aurretik euskal hizkuntzalaritzari barkamena eskatuz).

Zer dakigu gizakiaz arteaz euskaraz?
Hor nonbait –gauzetan lehena hitza izan zen- gizakiari g bat jarri zitzaion izenaren aurrean, izakietatik bereiztuaz. SaGar hori hartuta, dela zutik jarri etsaien ikusteko, dela bi oinetan hasi ura bila joateko, edo dela suaren bitartez sukaldatzen hasita, gizakia agertu zen.

Printzipioz, etzeukan beste espezien artetik bereizteko zera berezirik. Areago: itxura batean ahula bakarkakoan, soilik talde-lanean zeuzkan gizakiak baliabideak ingurune mehatxukor bati aurre egiteko.

Dela otsoen ehiza teknikei erreparatzen, dela berezko klan txikietan bizitza arrunta antolatzen, dimentsio sozialak garrantzia berezia izan zuen hasieratik. Gizatalde abiatu ginen unetik hasten da gizakiaren gaurko bertsioa.

Eta bide horretan –bestela ezin- hizkuntza. Gai honetaz hausnartu izan dudanean, iruditu zait ez dagoela teoria oso finkorik, edo oraingoz ez dela sortu. Baina gaiaren inguruan idatzitako guztiak alde batera utzita (batzutan ezpaitakigu aurreritzi hutsak ez ote diren), nik uste Astarloak XIX. mendean ideia garrantzitsu bat plazaratu zuela: sustratu paranatural baten beharrezkotasuna. Hau da, gorputzetik berez -edo sortzen diren soinuak, onomatopeiak, eta abar.

Muga bat aurkitu beharrean gaude. Hau da; beste izakiek ere badituzte beraienak. Katu bati isatsa zapaltzen badiot kexu egingo du. Baita txakur batek ere. Tximino batek ere bere soinuak modu naturalean erabiliko ditu hau edo bestea adierazteko. Ez da hortaz deus asmatzea esatea gizakiok ere, DIMENTSIO KULTURAL BAT garatu aurretik, gure izate sakon eta naturaletik sortutako soinuak erabiliko genituela.

KULTURA MASKARA BAT DA. Geruza bat gu eta munduaren artean. Eta maskara-geruza hortan bide oso desberdinetatik eta jatorri oso desberdinetatik gauzak pilatzen joan gara. Maskara den heinean, gure mundu ikuskera baldintzatzen du, eta geruza den heinean gure gorputzaren-soinaren munduarekiko harremana. Izaki filtrodunak gara gizakiak, lozorrotuak. Gure kultur lozorroan izakia izkutatzen da, eta batezere instintu primarioak, gure alde biologikoena. Hezkuntzak, esperientziak eta inguruneak (ingurune afektiboa, gurasoena, lagunena, kultur eta herriarena) lozorro hori osatzen doaz. Baina lozorroaren barnean karakterra ere badago, gure kraterra: gure nortasunaren sumendia mugiarazten dituzten tentsio eta pultsioak, indarrak, garrak. Eta lurralde horretan teoria basatiak.

Teoria basatiak, Pola idazle argentinarraren arabera edo behintzat bere hizkeran emana, lirake ekintzara garamatzaten teoriak. Arriskutik eta beldurretik eraikitako teoriak. Beldurrak zizelkatutako banako edo taldekako teoria edo filosofia sistemak munduaren aurrean jarrera erasokor bat edukitzera eramaten gaituztenak. Hori bai: beldurra berezkoa dugu. Berezkoa dugu hazitze eta hezitze prozesuan, ni-aren eratze eta indibiduazio prozesuaren parte gisa. Baina beldurraren mundu horren aurrean hartzen dugun jarreraren arabera, gizakiak jo dezake sistema teoriko bat eraikitzera, erasoan oinarritutakoa, hain zuzen ere. Teoria basati bat, alegia.

Atzetik aurrera, eta berriz atzera. Harri zahar garaiko gizakiak mundu erasokor hori kanpoan zuen. Barrua elkarlanerako izango zen, oro har. Taldearen barrua, eta gero kanpoa. Arteak lagundu omen zuen harreman hori arrazionalizatzen eta zehazten, hau da, harreman hori elkarrizketa batetara eramaten. Nire ustean, kulturaren jaiotza zehazten du une horrek; hau da, gizakiok hizkuntzaren aurretiazko baldintza sortu genuen unea; gu hori eta kanpoko mundu horren arteko bereiztasuna, nola edo hala espresatu beharko zutena. Indibiduazioa, baina talde eran emana, hor nonbait.

Gu.gutasuna. Guaren inguruan hitz adarkatzeak egin daitezke, ez hizkuntzalari ametsek puztuta noski, baizik eta gehiago konputazioa eta artea egiten ariko bagina bezela.
Gu. Go. Bu. Bo. Bi.
Gu. Gogo. Buru. Biri.Boro. Kiri.
Gu. Gogor. Buru. Biribil.Borobil. Kiribil.

Eta hortik sortzen hasi gaitezke:
Gubil, gogobil, burubil, gogo-gogor, kiriborobiriburubil, …

Edota:
Ko. Ka / Ga. Go.

Koko. Kaka.
Gogo. Gaga.
Kokotea, kokotza, koko/gogo… (goikoa? goraka doana?)
Kaka, kaka zaharra, kaka berria… (behekoa? beheraka doana?)

Honela sortu behar izan zuen, halabeharrez, euskarak: jolas moduan. Estruktura oso oinarrizkoetatik mundua deskribatzen joan, barnekoa eta kanpokoa. Konstruktibismo moduko bat. Hitzekin jolastuaz, beste garai latzago batzuetan jolasa joko bihurtu den arte.

Baina gaur egun badaukagu oraindik ere poeten errepublika honetan jolas horren behar eta berri. Bertsolariak, poetak, edota tabernazulo batean hitzei buelta ematen gabiltzan laia-lariak.

Horretaz, zer dakigu gizakiaz? Ba gizakiak dakiguna zera da: hizkuntzak egin gaituela gizarte edo jendarte, lagunarte. Eta hizkuntzaren sorreraz esaten da Artearen jaiotzarekin harreman zuzenean eman zela. Eta artearen sorreraz ari garenean, zeinek ez ditu gogoan arte franko-kantauriarreko testigantzen mapak?

Beti gure burua txarresten ibili behar dugu. Gutxira eta txikira sentitzen. Euskaldun izateagatik atzerritar gure herrian. “Kaxeroen” konplexu eta irain haiek ez daude hain urruti.

Baina eta, gu haiek bagina? Edota behintzat, guk gure hizkuntza garatzeko bide propioaren testigantza zaharrak bagenitu gure hizkuntzan? Hau da, euskara balitz hizkuntzaren sorreraren garaiko testigantza filosofiko-praktikoak (hau da, sortze haren nolakotasuna), gordetzen dituen hizkuntza?

Edo bestela esanda (agian modu ertsiagoan) gure hizkuntzaren sustratu zaharrenak eta gure euskararen-hizkuntzaren matrixa edo erroa gure hizkuntzaren sorburuetaraino eramango baligu?
Orduan aurretik dugun lana uste genuena baino are garrantzitsuagoa, unibertsalagoa eta itzelagoa litzateke.